Zondebok

Door de zelfmoord van de dader uit Alphen is ons een van de belangrijkste genoegdoeningen die straf biedt ontnomen: vergelding. De moordenaar heeft niet alleen zélf gekozen voor de dood, daar zélf ook het moment voor bepaald maar heeft daarmee ook zélf bepaald dat hij geen verklaring over zijn handelen af wilde leggen. Dat maakt dat we collectief op zoek gaan naar een zondebok die zo ver mogelijk van ons eigen handelen af ligt onder het scanderen van ‘on-Nederlandse toestanden.’

Want, een zondebok willen we graag hebben en dat leidt tot schaamteloos gedrag. Nog voordat de driehoek van Alphen (burgemeester Bas Eenhoorn, hoofdofficier Kitty Nooij en korpschef Jan Stikvoort) de naam van de verdachte had bevestigd, werd deze al gepresenteerd door, wie anders dan, De Telegraaf. Al snel buitelden de media over elkaar heen om dit ‘nieuws’ wereldkundig te maken zonder enige vorm van bevestiging van het bevoegd gezag. Toen ik een journalist op twitter vroeg of hij het niet een beetje dom vond dat nu al publiek te maken - want wat als het niet de juiste persoon zou zijn - antwoordde hij: “Op wat-als vragen geef ik geen antwoord.” Nee, zou ik ook niet doen, want stel je voor dat je moet nadenken over wat je veroorzaakt als je het mis blijkt te hebben.

Maar het ging verder. Na de nodige mediageile gekken die fake-accounts aanmaakten onder de naam van de dader en een twitteraar die aankondigde de actie van de dader te gaan overtreffen – die overigens nog dezelfde nacht nog werd aangehouden door het vlot opererende Rotterdams korps en inmiddels zijn voorarrest met 14 dagen verlengd ziet – wist men dit in de zoektocht naar een zondebok in ranzigheid te overtreffen. Schaamteloos werd de link van de website van de vader van de verdachte en zelfmoordenaar over het www getwitterd. Een ieder die zich hieraan stoorde werd weggezet als moralist. IJsbrand van Veelen die hier, overigens terecht, wat van zei, viel zelfs de officieuze non-eer ten beurt de Moralisme Bokaal 2011 digitaal uitgereikt te krijgen. 

Nog ranziger was de mededeling van Krapuul die de daad, ironisch weliswaar, bestempelde als een rechtsextremistische aanslag en op die wijze het noemen van nationaliteit of geloofsovertuiging aan de kaak probeerde te stellen. Een walgelijke vergelijking waar het rechtse volk nog een puntje aan kan zuigen. En ook zij hebben boter op het hoofd. In een post op Het Vrije Volk van een schrijver die een poging deed ironisch te zijn, klonk de frustratie door dat de dader slechts geestesziek zou zijn en helaas (dus) niet links.

De ‘serieuze’ media en politiek is ook al dagenlang op zoek naar een zondebok. Zo wordt de Wet Wapens en Munitie opnieuw onder de loep genomen, volgt de roep om schietclubs te verbieden, stelt de Verklaring Omtrent Gedrag (VOG) niets voor en is men krampachtig op zoek naar falen bij politie, openbaar ministerie en hulpverleners. Het is niets anders dan goedkope populistische ad-hoc politiek. 

Het is kennelijk zo belangrijk dat we een schuldige vinden dat we alles slikken, zodat we allemaal kunnen verzuchten dat het niet binnen onze eigen invloedsfeer lag dat dit heeft kunnen gebeuren. Op die wijze kunnen we de angstaanjagende realiteit van het dagelijks leven ver van ons houden. De collectieve zoektocht naar een schuldige is dus kennelijk belangrijk in ons collectieve rouwproces. Belangrijker dan te accepteren dat absolute veiligheid niet bestaat. 

Terwijl we wijzen naar de zondebok kunnen we diezelfde absolute veiligheid als illusie behouden.